سیرتكاملی صنعت لوله و پروفیل فولادی در ایران

پس از خاتمه جنگ جهانی دوم، به موازات فزونی جمعیت ایران و بهبود وضع اقتصادی، نیاز به ساختن اماكن مسكونی، اداری و تجاری جدید بیشتر احساس شد، لذا از آنجائی كه ساختن بدون مصالح لازم امكان پذیر نبود، لذا مردم به فكر تولید مصالح ساختمانی افتادند.

تا آن زمان در و پنجره در ایران از چوب ساخته می شد و به علت وضع اقلیمی خاص منطقه، چوب كافی در دسترس نبود، از این رو باتوجه به فن آوری فراگیر، ناچاراً مردم برای نیل به این منظور به آهن و آلومینیوم روی آوردند و با وارد نمودن انواع پروفیل برای ساختن درب و پنجره و لوله های فولادی جهت آبرسانی تا حدودی با این صنعت آشنا شده بالطبع واردات این نوع كالا رو به ازدیاد نمود.

گرانی اجناس فوق و وابستگی بیش ازحد مملكت به بیگانه موجب شد تا دست اندركاران و علاقمندان به این بخش از صنعت جهانی به فكر تهیه كالای فوق در داخل كشور گردند.

گفتنی است صنعت پروفیل در جهان بیش از یك قرن پس از صنعت لوله پدیدار گشت بدین معنی كه ساخت لوله درزجوش حدوداً در اوائل قرن 19 به دنبال كشف گاز روشنایی «در انگلستان» میسر واقع شد و تاریخ شكل گیری و تكامل صنعت لوله سازی بیش از یك قرن به طول انجامید و پس از جنگ جهانی دوم بود كه صنعت پروفیل توخالی در جهان آغاز شد و ابتدا در کشور آلمان پدیدار گشته و سپس به دیگر كشورهای اروپایی منتقل گردید.

تاریخچه این صنعت در ایران، به ابتدای دهه 40 بر می گردد. تاقبل از این زمان، پروفیل های آهنی در كارگاهی كه ماشین آلات آن توسط بنیان گذار این صنعت در ایران (مهندس فتحی) طراحی و ساخته شده بود تولید می گردید ولی از پایان دهه 30 و شروع دهه 40، كارخانجات تولیدكننده پروفیل های آهنی در ایران موجودیت یافتند.

تاریخچه روند شكل گیری و پیدایش واحدهای تولیدكننده این صنعت را میتوان به سه دوره مختلف تقسیم بندی كرد:

1- دوره اول: شامل احداث كارخانه های اولیه لوله و پروفیل در پایان دهه 30 و اوایل دهه 40 كه فقط در تهران چند كارخانه ساخته شد. این  واحدها هنوز هم، جزء تولیدكنندگان عمده این محصول در كشور به شمار می روند.

2- دوره دوم: شامل تأسیس كارخانه هایی در سایر مناطق صنعتی  كشور ازجمله اصفهان، یزد، ساوه و مشهد می باشد كه عمدتاً در اوایل دهه 50، احداث شدند و عمر كمتری نسبت به واحدهای دوره اول دارند و درحال حاضر نقش قابل ملاحظه ای در تولید این محصول ایفا می كنند.

3- دوره سوم: شامل احداث واحدهای تولید لوله و پروفیل در سال های  بعد از انقلاب می باشد. كارخانه های این دوره نسبت به دوره های قبل كوچكتر بوده ،ظرفیت آنها در مقایسه با واحدهای قدیمی، كمتر می باشد و اكثراً به  تولید پروفیل های باز یا لوله های صنعتی اشتغال دارند.

به طور كلی، از اوایل دهه 60 به بعد، واحد عمده ای در این گروه تأسیس نشد یا به مرحله بهره برداری نرسید و سرمایه گذاری ها اكثراً در جهت طرح توسعه، توسط واحدهای قبلی انجام گرفت.

دوره اول:

نخستین واحدهای تولیدكننده لوله و پروفیل از اواخر دهه 30 و اوایل دهه 40 در ایران شكل گرفتند. تا قبل از این، محصولات موجود این گروه در بازار، توسط واردات تأمین می شد. بیشتر واردات پروفیل از كشور ایتالیا بود.  «مهندس فتحی» در زمینه ایجاد یك واحد ساخت پروفیل در ایران شروع به فعالیت كرد و در یك كارگاه كوچك ، ساخت ماشین آلات و قالب های شكل دهی پروفیل را آغاز نمود.ایشان در سال 1339، به كمك شُركای دیگرش، شركت سپنتا را تأسیس كردند. اولین شركت با سرمایه ده میلیون ریال، به منظور ساخت لوله سفید و سیاه، تیر چراغ برق ،پروفیل سبك و نیمه سبك، ورق گالوانیزه، مصنوعات آهنی، ساخت ماشین آلات و تجهیزات صنعتی مجاز تأسیس گردید ولی عملاً از سال 1341 به مرحله بهره برداری رسید.

به تدریج واحدهای دیگری نیز در زمینه تولید این محصول شروع به كار كردند و تمامی آنها، ماشین آلات پروفیل سازی خود را از ماشین های ساخته شده توسط مهندس فتحی خریداری نمودند. در ابتدای كار ساخت ماشین آلات منحصر به ماشین های پروفیل سازی بود و ماشین های لوله سازی، ازخارج خریداری می شد ولی بعدها، در ایران ساخته شد و فقط سیستم جوش آن، از خارج از كشور تأمین می گردید.

درسال 1340 كارخانه دنیای  فلز در كیلومتر 18 جاده مخصوص كرج تأسیس شد. این كارخانه، نظیر سپنتا قادر به تولید انواع لوله سیاه و گالوانیزه و همچنین انواع پروفیل های باز و بسته بود. درسال 1342 مهندس فتحی از شركت سپنتا جدا شد و شركتی به نام «ماشین سازی فتحی و پسران» را تأسیس كرد.

هدف این شركت، تولید سقف های فلزی، ساخت ماشین های صنعتی و پروفیل های نیمه سبك ذكر گردیده بود. درسال 1346، با پیوستن سهامداران جدید به این شركت نام آن به پروفیل نیمه سبك تبدیل گردید و محل آن  نیز به جاده ساوه ، كیلومتر 10 تغییر یافت.

سایر كارخانه هایی كه در این دوره شروع به فعالیت كردند، عبارتند از:

گیوار (سال 1342در تهران) و پروفیل سازی پارس.

شركت پارس در سال 1343 با سرمایه 000/000/50 ریال به منظور ساخت انواع لوله و پروفیل و ماشین آلات در تهران تأسیس گردید. پروانه تأسیس كارخانه در سال  1344 اخذ شد و بهره برداری از آن جهت تولید انواع پروفیل در نیمه دوم سال 1346 آغاز گردید.

بدین ترتیب 5 شركت فوق به تدریج در تهران كه در آن زمان به سرعت درحال رشد بود و مركز توسعه صنعتی كشور به شمار میرفت  برپا شدند و نخستین تولیدات لوله و پروفیل ساخت داخل را روانه بازار كردند.

دوره دوم:

این دوره كه از اواخر دهه 40 شروع شد و تا اواسط دهه 50 ادامه داشت ،شامل تأسیس كارخانه هایی در برخی از مناطق كشور، غیر از تهران می شود كه به اجمال به معرفی آنها می پردازیم:

كارخانه های فوق در دوره ای احداث شدند كه ارزش ذخایر انرژی ایران به علت بالا رفتن قیمت نفت در بازارهای جهانی به نحو قابل توجهی افزایش یافت و بخش عمده ای از سرمایه گذاری در این جهت را دولت به صورت وام در اختیار تولیدكنندگان قرار داد. به همین دلیل اكثر ماشین آلات و تجهیزات كارخانه ای این دوره، وارداتی بودند. این واحدها در سال های اخیر در راستای طرح های توسعه اقدامات قابل توجهی انجام دادند از دیگر واحدهایی كه در این دوره احداث شدند، می توان از طرح توسعه شركت سپنتا در اهواز نام برد.

در سال 1352، موافقت گردید كه شركت  سپنتا به عنوان طرح توسعه، كارخانه ای در اهواز ایجاد نماید ولی بهره برداری از آن  عملاً تا سال 62 به طول انجامید. در تاریخ 1/7/54، این شركت به سهامی عام سپنتا تغییر نام یافت و سهام آن درمعرض فروش عمومی قرار گرفت.

یكی از واحدهای دولتی كه محصولاتش می تواند در این گروه قرار گیرد شركت ملی نورد و لوله اهواز می باشد. این شركت در سال 1346 با سرمایه 320 میلیون ریال به منظور تولید كلاف ورق و انواع لوله تأسیس  گردید و در سال 1350 به بهره برداری رسید. ازسال 1353، طرح توسعه كارخانه ،به منظور افزایش تولید و ایجاد واحدهای جدید آغاز گردید.

در طرح توسعه، كوره دوم پیش گرمكن و برش سنگین ورق، توسط كارشناسان ایرانی، تكمیل و راه اندازی گردید. این كارخانه درحال حاضر متشكل از واحدهای زیر می باشد:

كارخانه نورد به منظور تولید كلاف ورق فولادی

كارخانه لوله سازی شماره یك برای تولید لوله سیاه به قطر 5/0  تا 6 اینچ

كارخانه لوله سازی شماره دو برای تولید لوله سیاه به قطر 5/0  تا 4 اینچ

واحد گالوانیزه لوله

تولیدات ورق فولادی این شركت، در برخی از واحدهای دیگر نیز، برای تولید لوله و پروفیل مورد استفاده قرار می گیرد.

شركت كالوپ:

این كارخانه درسال 1363، تأسیس گردید و لوله های 6 ،8 ،10 ،12 ،14  و 16 اینچ آبرسانی و پروفیل های ستونی مرتبط با ابعاد لوله های آن را تولید می كند.

گروه آذربایجان :

محل كارخانه تبریز است و در سال 1364 تأسیس گردید و تولید آن فقط پروفیل باز می باشد.

گروه ثابت یزد :

محل كارخانه یزد است و انواع لوله ها و پروفیل باز و بسته را تولید می كند.

پروفیل سازی شیراز :

محل كارخانه شیراز است و فقط پروفیل های باز تولید می كند.

دوره سوم:

در دوران پس از انقلاب، تعدادی از كارخانه ها طبق قانون حفاظت و توسعه صنایع ایران، مصوب شورای انقلاب، ملی اعلام شدند از جمله :

1- پروفیل نیمه سبك (گروه صنعتی سدید): این شركت در سال 58  ،مشمول بند [ ج ] قانون فوق الذكر قرار گرفت و در سال 60، تحت پوشش سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران قرار گرفت، با گسترش بخش های ماشین سازی و ریخته گری آن در سال 68، نام «گروه صنعتی سدید»جایگزین پروفیل نیمه سبك كه فقط بیانگر بخشی از فعالیت های این شركت بود گردید.

2- لوله و پروفیل سازی پارس: این كارخانه بعد از انقلاب مشمول قانون قرار گرفت و از تاریخ 17/4/59 ، به وسیله مدیران دولتی اداره شده است  و درحال  حاضر، 70% سهام آن متعلق به بخش خصوصی  و 21% آن متعلق به سازمان گسترش  و 9% متعلق به شركت سرمایه گذاری ایران می باشد.

3- شركت سپنتا : این شركت درحال حاضر توسط  بنیاد 15 خرداد، اداره می شود.

4- نورد و لوله اهواز : این شركت پس از انقلاب مطابق  بند «الف» ملی اعلام گردید.

لازم به ذكر است كه اهم حوزه مصرف لوله و پروفیل فولادی تولید شده در داخل كشور بوده

ولی درشرایط حاضر، بدون شك مطمئن ترین راه برای گریز از تنگناهای ارزی و خرید مواد اولیه (انواع ورق)، قطعات یدكی، تجهیزات، بازسازی خطوط فعلی یا خرید خطوط تولیدی نو توسط شركت های تولیدكننده لوله و پروفیل فولادی، همانا صادرات این محصولات به خارج از كشور است.

زمانی كه از صادرات لوله و پروفیل صحبت می شود، بدیهی است كه بلافاصله باید كیفیت كل فعالیت های بازاریابی خارجی یعنی قیمت لوله و پروفیل (مناسب بودن آن نسبت به سطح بازار بین المللی)، كیفیت توزیع آن، كیفیت ترویج آن جهت فروش و كیفیت بازارداری لوله و پروفیل را مدنظر قرار داد.

باتوجه به نتایج تجربیات و اطلاعات و آمار موجود، ملاحظه می شود كه به طور كلی برخی تولیدكنندگان لوله و پروفیل، توانسته اند به بسیاری از بازارها وارد شوند اما نتوانسته اند این بازارها را حفظ كرده و یا گسترش دهند.

علل امر فوق، گلوگاه های موجود صادرات، نقش دولت و ارگان های ذیربط و بعضی موارد دیگر می باشد.

ولی تا جایی كه اطلاعات  هرچند با كمبودهایی در دست است، ازنظر جغرافیایی، بازارهای عمده لوله و پروفیل ایران در خارج از كشور عبارتند از :

-امارات عربی                             -انگلستان

-كویت                                      -ایتالیا

-عربستان                                  -اتریش

-قطر                                         -بلژیك

    -كشورهای آسیای میانه                -برخی از كشورهای آفریقایی

***